Peki biz kimiz?
Bu uygulamanın fikir sahibi Prof. Dr. Fatih Gültekin'dir ( @drfatihgultekin). Fikrin olgunlaşarak ürüne dönüşmesi uzun yıllar almıştır. Bu süreçte tıp, beslenme ve diyetetik, veteriner hekimliği, ziraat mühendisliği, İslami ilimler ve gıda mühendisliği gibi bilim dallarından akademisyen ve uzmanların oluşturduğu geniş bir ekip aktif olarak çalışmıştır. Bu kadronun yanında tüketici ve üreticilerden oluşan büyük bir gönüllü grubu da destek vermiştir. Gıda Ölçer bugüne kadar emek veren akademisyen, uzman, üretici ve tüketicilerin yanında uygulamanın geliştirilmesi yönünde yapacağınız katkılarla sizlerden oluşan geniş bir ailenin ürünüdür.
Yola çıkış gerekçemiz
Bir ürün satın alırken en sağlıklısını, en ucuzunu, inançlarınıza ve bireysel tercihlerinize en uygun olanı tercih etmek istersiniz. Ekonomik olanı belirlemek kolaydır. Peki diğer özellikleri kolayca nasıl değerlendireceksiniz? Bunu gerçekleştirmek ciddi bir bilgi birikimini gerektirir. Bu bilgilerin edinilmesi de herkes için kolay değildir. İşte Gıda Ölçeri oluşturma fikri bu ihtiyacı gidermek amacıyla ortaya çıkmıştır.
Katkı maddelerinin olduğu ürün etiketleri, paketlerin büyüklüğüne bağlı olarak farklı boyutlarda yazılmaktadır. Özellikle paket ebadı küçük olan ürünlerde tüm uğraşlara rağmen etiket bilgilerini okumak bazen mümkün olamamaktadır. Farklı dillerde ve bilmediğimiz birçok semboller arasında Türkçe yazılmış bilgileri bulmak bazen neredeyse imkânsız hale gelmektedir. Gıdaların üretiminde kullanılan bileşenlere ve katkı maddelerine biraz aşina değilseniz, ürün etiketlerini okumaya çalışmak bir eziyet haline gelmektedir. Bu konuda sizin yerinize değerlendirme yapabilen bir uygulama artık var: Gıda ölçer!
Gıda Ölçere gerek var mı?
Şunu belirtmekte fayda var. Ülkemizdeki tüm ürünler Türk Gıda Kodeksine uygun olarak üretilmektedir. Kodekste hangi katkı maddesinin hangi üründe ne kadar kullanılacağı belirtilmiştir. Buna uyarak üretilen ürünler belirli bir düzeyde güvenlidir. Bunu derken kastettiğimizi antivirüs programları üzerinden açıklayabiliriz. Kullandığımız antivirüs programları bilgisayarlarımızı virüslere karşı koruyorlar. Koruma düzeyi varsayılan olarak belirli bir düzeye ayarlanmıştır. Bu ayarda kalırsa virüslerin çoğuna, diyelim ki %90’ına karşı koruyuculuk gösterir. Şayet %99 koruma yapmasını istersek, hassasiyet derecesini yükseltmemiz gerekir. Bu taktirde antivirüs programı çok hassas davranacak, belki de bazı programların çalışmasını da engelleyecektir. Gıda katkı maddelerine karşı tutumumuz da böyledir. Antivirüs programları nasıl belirli bir düzeyde koruyuculuk sağlıyorlarsa, katkı maddeleri de belirli bir düzeyde güvenlidir. Ancak tam güvenli olmasını istiyorsak o zaman hassasiyet derecemizi biraz yükseltmemiz gerekir. Gıda Ölçer hassasiyet derecesi biraz yüksek kişilere yönelik hazırlanmıştır. Kodekse uygun olan katkı maddeleri her ne kadar belirli bir düzeyde güvenli kabul edilse de bazıları bir miktar sağlık riski barındırabilir. İşte Gıda Ölçer, küçük de olsa bu sağlık risklerinden uzak kalmak isteyenlere rehberlik eder.
En önemli özelliğimiz
Gıda ölçer herhangi bir markayı veya ürünü öne çıkarıp diğerlerini kötülemez. Ürün değerlendirme kriterleri uzmanlarca belirlenmiştir ve tüm ürünlerde standart değerlendirme kriterleri kullanılır. Değerlendirme sonuçları tüketiciye ürünün sağlık ve helalliğiyle ilgili bilgiler verir. Başka markalarla kıyaslama yapmaz.
Gıda ölçerin amacı nedir?
Gıda Ölçer hem üretici hem de tüketici dostu bir uygulama olarak planlanmıştır. Üreticilerin büyük çoğunluğu, tüketicilerin sağlığına kastetmiş menfaatperest kişiler değil, tüketicilerin ihtiyaçlarını gidermeye çalışan risk almış yatırımcılardır. Her sektörde olduğu gibi gıda sektöründe de dürüst davranmayan üreticiler vardır. Az sayıda olumsuz örnek, dürüst çalışan tüm üreticilere mal edilemez.
Devletin ilgili kurumları, hile ve tağşiş yapan üreticileri bulup ifşa etmekte ve cezalandırmaktadır. Ancak ülkenin dört bir yanına yayılmış binlerce gıda üretim tesisi ve ürün denetimlerinin hakkıyla yapılmasının zorluğu da göz önünde tutulmalı ve her bir tüketici kendisini bir denetleyici olarak görmelidir. Fark edilen uygunsuzluklar ALO 174 Gıda Hattı'na bildirilmelidir.
İşte Gıda Ölçer bu konuların bilincinde olarak, bir yandan tüketicileri olabildiğince sağlıklı ürünler hakkında bilgilendirmeye çalışırken, diğer yandan tüketici tercihlerinin üreticiler tarafından bilinmesi ve üretimlerin bu yönde yapılmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Gıda ölçer analizlerini neye göre yapar?
Gıda Ölçer, bilimsel araştırmaların ışığında ürünlerin içeriklerini değerlendirir. Bu çerçevede gıda katkı maddeleri ve diğer gıda bileşenleri dikkate alınır. Her bir gıda katkı maddesiyle ilgili detaylı bilgiler, katkı maddesine tıklandığında referanslarıyla birlikte görülmektedir.
Yapılan değerlendirme sonuçları "Katkı Risk Puanı", "Ürün Kategori Puanı" ve "Helallik Durumu" olarak üç şekilde sunulur. Bunların yanında tuz ve şeker içeriğine göre bir değerlendirme yapar. Ayrıca enerji değerine göre enerjinin harcanması için gereken egzersiz miktarlarını sunar.
Değerlendirmeler, tıp, beslenme ve diyetetik, veteriner hekimliği, ziraat mühendisliği, gıda mühendisliği ve İslami ilimler alanındaki akademisyenler tarafından yapılmıştır.
Katkı Risk Puanı
Katkı Risk Puanı, sağlığa muhtemel zararlı etkileri göz önünde bulundurularak gıda katkı maddelerine ve bazı gıda bileşenlerine verilen risk puanlarının toplamıdır. Bunun için öncelikle her bir katkı maddesinin ve bazı bileşenlerin risk puanı belirlenmiştir. Anlaşılmayı kolaylaştırmak için yeşilden kırmızıya doğru bir renklendirme kullanılmıştır. Kırmızıya doğru gittikçe sağlık riski artmaktadır. Katkı maddelerinin risk puanlarını ve neden bu puanların verildiğini görmek için katkı maddelerinin üzerine tıklayabilirsiniz. Sağlık yorumlarında bilimsel kaynaklarla beraber detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bazı gıdaların risk puanı çok yüksek gibi görünebilir. Yanlış anlaşılmayı engellemek için şu hususu belirtmekte fayda var. "Hakkımızda" kısmında da belirtildiği üzere ülkemizdeki ürünler Türk Gıda Kodeksi'ne uygun olarak üretilmektedir. Kodekste yer alan tüm katkı maddeleri belirli bir düzeyde güvenilirdir. Bununla beraber, her ne kadar güvenli kabul edilse de bazıları bir miktar sağlık riski barındırabilir. Sağlık riski yüksek olduğu anlaşılanlar yasaklanarak kodeksten çıkarılmaktadır.
Örneğin, bir renklendirici olan Titanyum Dioksit (E171) isimli gıda katkı maddesi, güvenli kabul edildiği için yıllarca gıdalarda kullanımına izin verildi. Bazı sağlık riskleri bulunmaktaydı fakat yasaklanacak düzeyde değildi. Zaman içerisinde yeni araştırmalarla zararlar daha çok gösterilmeye başlandı. Bu araştırmalar sonucunda 2024 yılı itibariyle gıdalarda kullanımı yasaklandı. Bu örnekte görüldüğü üzere, yasaklanacak düzeyde olmayan küçük sağlık risklerinden kaçınmak isteyenlere Katkı Risk Puanı yardımcı olacaktır.
Kategori Puanı
Kategori puanı, bir ürünün kendi ürün grubundaki yerini göstermektedir. Bu değerlendirmede katkı maddesi içeriği dikkate alınmaz. Çünkü gıda katkı maddelerinin kendi risk puanı ayrıca "Katkı Risk Puanı" bölümünde verilir. Kategori puanı hesaplanırken katkı maddeleri dışında ürünün besin değeri ve işleme metodu gibi sağlığı etkileyen diğer faktörler değerlendirilir ve 1'den 10'a kadar puanlama yapılır. 10 puan, en iyi ürünü gösterir.
Örneğin, ayçiçek yağı değerlendirilecek olsun: Markadan bağımsız olarak tüm sıvı yağ çeşitleri bu kategoride değerlendirmeye alınır. Değerlendirmede bilimsel veriler göz önünde bulundurulur. Sıvı yağlar için tekli doymamış yağ asitleri/çoklu doymamış yağ asitleri oranı ve rafine olup olmamaları göz önünde bulundurularak puanlama yapılır. Bu puanlamaya göre ayçiçek yağı en düşük olarak 6 puan alırken, sızma zeytinyağı 10 puan alır.
Helallik Durumu
Helallik durumu, ürünün helalliği hakkında bilgi vermektedir. Değerlendirme yapılırken, içerdiği katkı maddelerinin ve diğer bileşenlerin elde edildiği kaynaklar ile üretim aşamasında dışarıdan alkol karışıp karışmadığı dikkate alınmıştır. Bu maddelerin helallik durumlarının belirlenmesinde İslam İş Birliği Teşkilatına bağlı olan İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsünün (SMIIC) yayınladığı standartlar dikkate alınmıştır.
Koyu yeşil: Bu gruptaki ürünler "Helal" olarak nitelendirilmektedir. Çünkü ürünlerin helal sertifikası (helal uygunluk belgesi) vardır. Bunun anlamı üretim aşamalarının tamamı ve üretimde kullanılan maddelerin tümü Helaldir ve bu durum belge veren kurum veya kuruluş tarafından garanti edilmektedir. Uygulamada sadece Helal Akreditasyon Kurumu (HAK) tarafından akredite edilmiş kurum ve kuruluşların belgeleri kullanılmaktadır.
Bununla beraber şu hususu belirtmekte fayda var. Bazı ürünlerdeki katkı maddeleri elde edildiği kaynak açısından helal olmakla beraber az da olsa bazı sağlık riskleri barındırabilir. Bu risk düzeyleri gıda katkı maddelerinin helalliğini etkileyecek düzeyde yüksek değildir. Helalliği etkileyecek düzeyde ciddi sağlık riski olanlar ise resmî kurumlarca yasaklanmaktadır.
Açık yeşil: Bu gruptaki ürünler "Muhtemel Helal" olarak nitelendirilmektedir. Çünkü ürünlerde kullanılan katkı maddelerinin ve gıda bileşenlerinin tümü, elde edildikleri kaynak itibariyle helal olmakla beraber ürünlerin helal sertifikası yoktur. Bir diğer ifadeyle, etiket bilgileri incelendiği zaman helalliğe mâni bir durum görünmemektedir. Ancak üretim süreçleri tüm detayları ile bilinmediği için tamamen helal denilememektedir.
Turuncu: Bu gruptaki ürünler "Şüpheli" olarak nitelendirilmektedir. Çünkü üründe kullanılan katkı maddelerinin ve gıda bileşenlerinin bir kısmı, elde edildikleri kaynak itibariyle helal olmayabilir veya elde edildiği kaynak itibariyle helal olduğu halde, piyasaya arz edilirken helal olmayan hayvansal yağlarla karıştırılmış olabilir. Bu bilgilerin etiket üzerinden anlaşılması mümkün değildir. Bu gruptaki ürünlerin şüpheli olarak nitelendirilmesinin bir diğer sebebi ise kullanılan aroma ve özütlerin (ekstraktların) alkol içerme ihtimalidir. Bunların alkol içerip içermediği de gıda etiketlerinden anlaşılamamaktadır.
Aroma ve özütler doğal kaynaklardan elde edilirken alkol kullanılabilmektedir. Bitkilerin içerisindeki aroma molekülleri veya özüt şeklinde elde edilmek istenen moleküller sulu ortama çıkamamakta, alkol gibi bazı kimyasal çözücülerin olduğu ortama çıkabilmektedirler. Bu amaçla ortama alkol katılabilmektedir. Elde edilen (su+alkol+aroma) molekülleri karışımı aroma vermesi amacıyla gıda ürününe eklenirse, çözücü olarak katılan alkolden bir miktar gıdaya girmiş olur. Fıkıh uzmanları, alternatifi varken gıdalara az da olsa dışarıdan alkol katılmasının caiz olmadığını belirtmektedirler. Ancak bu karışımdaki su ve alkol tamamen uçurulur ve aroma toz haline veya çayda olduğu gibi tamamen kuru hale getirilirse, o zaman gıdaya katılmasında bir mahzur olmamaktadır. Bununla beraber toz halinde elde edilmiş aromanın gıdaya katılmasından önce yeniden alkol içerisinde çözdürülmesi söz konusu olur ise, dışarıdan alkol katıldığı için yine caiz olmadığı değerlendirilmektedir.
SMIIC standartlarına göre dışarıdan katılan alkolün ancak şu şartlarda caiz olacağı ifade edilmektedir:
- Çözünecek madde etil alkol dışındaki başka çözücülerde çözünemiyor olmalıdır.
- Son üründeki alkol miktarı % 0,05'i aşmamalıdır.
- Alkol üzüm veya hurmadan elde edilmiş olmamalıdır.
Elbette aromaların hepsi alkolde çözünmemiştir. Bu yüzden "Aroma içeren tüm gıdalar helal değildir." denilemez. Belki de ticari olarak alkol içeren aroma veya özüt sayısı çok azdır. Ancak tüketicinin etikete bakarak bunu anlaması mümkün değildir. Puding, hazır çorba veya şekerli vanilin gibi tamamı toz halinde olan veya çay gibi kuru olan ürünlerde aroma veya özüt kullanılmış olsa bile alkol açısından bir sorun olmadığı düşünülmektedir. Çünkü aroma veya özüt içerisinde alkol olsa dahi toz haline gelinceye kadar kurutulduğu için alkol uçmakta ve son üründe alkol bulunmamaktadır.
Kırmızı: Bu gruptaki ürünler "Haram" olarak nitelendirilmektedir. Çünkü domuz ve alkollü içecekler gibi ürünlerin kendisi veya içerisindeki maddelerin bir kısmının tüketilmesi İslam inancına göre yasaklanmıştır.
Kişiselleştirme
Kişiselleştirme bölümü, belirli hastalıkları olan kişiler için gıda içeriğinde hastalıklarını etkileyebilecek katkı maddelerine göre uygulamanın kişiye özel uyarı vermesini sağlar. Sizin de hipertansiyon, şeker, alerji, gut hastalığı, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, kron (Crohn), baş ağrısı, spastik kolon, idrar yolları taşı, ülseratif kolit veya böbrek hastalıkları gibi rahatsızlıklarınız varsa kişiselleştirme bölümünü kullanabilirsiniz. Bu özelliği kullanabilmek için üye olmalısınız.
